Leef voor jezelf

Er is iets geks aan Howard Roark. Hij is architect in New York in de jaren '30. Hij kan op het eerste oog arrogant overkomen. Maar dat is hij niet per se. Er is iets dat hem drijft, wat niet gaat om erkenning of bewondering.

In de schetsen en ontwerpen die hij maakt van gebouwen, accepteert hij geen tegenspraak. Prima dat een cliënt randvoorwaarden meegeeft. Maar feedback op het gebouw zelf wordt niet gewaardeerd. Sterker nog. Hij wil er niets over horen. Als zijn cliënten dreigen hem te ontslaan als hun suggesties niet worden overgenomen, zegt Roark: 'Prima, ontsla me maar.'

Zelfs toen hij geen cent meer in zijn broekzak had en een opdrachtgever hem een geweldige kans aanbood met een voorwaarde – het uitvoeren van diens wensen – weigerde hij. Dan liever in de mijnen handarbeid verrichten om geld te verdienen dan zich aanpassen aan andermans smaak.

Je zou bijna denken dat Roark te trots is. Dat hij heel overtuigd is van zijn eigen gelijk. Dat een mening van een ander niet op hetzelfde niveau zit als zijn visie op zijn eigen werk en dat er daardoor ook niet naar geluisterd hoeft te worden. Dat hij in zijn hoofd een zelfbeeld heeft, een groot ego, waar niemand aan kan tippen.

Maar dat is het niet helemaal. Al zou hij absoluut zelf beamen dat hij een egocentrische man is.

Maar hij lijkt het woord egoïst op een andere manier uit te leggen.

Hij ontwerpt geen gebouwen om bekend te worden. Hij maakt het niet om geld te verdienen, om prijzen te winnen, om cliënten tevreden te stellen, om de gebruikers van gebouwen te pleasen.

De enige reden dat hij gebouwen ontwerpt, is omdat het maken van dit werk is wie hij is. Hij is de maker. De reden om het te doen, is het maken zelf. Alles wat daaruit voortvloeit, is van ondergeschikt belang. En om te maken, moet Roark volledig onafhankelijk zijn. Hij heeft de relaties en het zakennetwerk niet nodig. Hij heeft niemand nodig. Nul concessies aan zijn eigen werk. Of je gaat met hem in zee en je geeft hem alle vrijheid, of hij maakt niets.

Alles of niets.

Roark is het er niet mee eens dat een egoïst als iets slechts wordt gezien in de maatschappij. En dat degene die geeft, die zich dienstbaar opstelt voor anderen, die mensen helpt, als het tegenovergestelde wordt gezien. Als een goed persoon.

Roark kan dit niet rijmen met elkaar. Want degene die geeft, past zich aan. Die voelt en denkt niet zelf. Die creëert niet zelf. Die doet wat anderen van hem of haar verwachten. Dat gaat ten koste van de kwaliteit en van onafhankelijkheid.

Ja, Roark wordt als een vriendelijke man gezien, maar hij heeft niet per se vrienden nodig. Hij heeft veel tegenstanders. Vooral mensen die ervan overtuigd zijn dat iedereen vervangbaar is. Als iemand denkt dat 'ie onvervangbaar is, zoals Roark, dan is dat het verval van de samenleving. Van het collectieve denken. Niemand staat boven de ander. Dus de tegenstanders willen Roark naar beneden halen. Hem laten falen. Hem niets gunnen.

Roark zou zelf nooit zeggen dat hij boven de ander staat. Hij zou eerder vinden dat je vooral alleen moet staan. Hij vergelijkt zichzelf met niemand. Hij is in competitie met niemand. Hij is niet iets ten opzichte van anderen. Hij is geen leider. Een leider doet het niet alleen om macht. Maar een leider is een leider, omdat anderen hem accepteren als de leider. Roark is een egoïst pur sang.

Roark heeft een vriend. Ook architect. Peter Keating. Hij volgt het lineaire pad van een carrière. Een netwerker. Charmant. In zekere zin getalenteerd. Hij krijgt steeds grotere opdrachten. Wordt geroemd in kranten. Opdrachtgevers zijn maar al te blij met hem. Tot het moment dat het applaus stopt en niemand meer over hem praat. Sterker nog. Alle aandacht gaat naar een nieuw opgestaan talent toe. Jonger. Nog gedrevener. Peter raakt hier zo van in de put, dat hij een bevriende opiniemaker Toohey bezoekt en smeekt of hij weer over hem kan schrijven, zodat hij een nieuw prestigeproject mag ontwerpen. Waarna Toohey hem bijna uitlacht: ‘Je dacht toch niet dat je onvervangbaar was?’

Keating heeft zijn hele carrière in dienst gesteld van anderen. Zijn mening was wat anderen van zijn werk vonden. En als hij twijfelde, liet hij Roark in het geheim zijn tekeningen afmaken. Hij koos zelfs niet voor de liefde van zijn leven. Hij trouwde met een vrouw omdat het de dochter van zijn baas was. Dat betekende aanzien. Dat betekende dat hij een mooie vrouw naast zich had staan.

Roark en Keaton bestaan niet echt. Het zijn personages in het boek The Fountainhead van Ayn Rand. Een boek uit 1943. Via deze roman legt ze haar filosofie uit: objectivisme. Wat neerkomt op dat je alleen moet leven voor jezelf, je eigen geluk. Ze was geëmigreerd uit Rusland naar de VS. Ze had een grote afkeer van het communisme en wilde via haar filosofie de wereld daarvoor waarschuwen.

Hoewel haar werk nu vooral omarmd wordt in de Verenigde Staten door conservatieve politici en in Nederland door FvD-types – die waarschijnlijk in dit boek een vrijbrief zien om de overheid verder af te breken en een soort 'iedereen voor zichzelf'-samenleving te willen creëren – is dit niet wat ik er zelf uithaal.

Dit boek pleit om als maker, als creatieveling, als mens, voor onafhankelijkheid te staan. Elke manier waarop je je aanpast aan een systeem, een mening, aan een algoritme, doet afbreuk aan je eigen werk of leven. Dit lijkt me overigens nog steeds vrij lastig om constant in de praktijk te brengen. Maar het is wel een sterke boodschap om naar te streven als onzekerheid je raakt door de suffe meningen van anderen.

Fuck hen. Leef je eigen leven. Je bent niet in competitie met anderen. Alleen met wat je zelf maakt.

Het boek is een dikke pil, bijna 800 pagina's. Het is ook niet echt een roman roman. Het zijn personages die een idee uitbeelden. Dus veel dialoog waarin ze hun visie vertellen. Qua plot verloopt het vrij voorspelbaar. Wat in dit geval niet verkeerd is. Zo kan je meer focussen op wat er gezegd wordt.

Als je het nog steeds ziet zitten: je kan het boek op bol.com halen. In het Nederlands is die in diverse uitvoeringen beschikbaar. Let op de prijzen. Die verschillen enorm.  Of in het Engels.

😱 Deze tekst komt uit mijn dagelijkse e-mail. Elke vrijdag schrijf ik over je creatief uiten of een artiest die zijn lijden om heeft gezet in een kunstwerk. Alleen voor abonnees.