Je lekker Spartaans laten martelen om jezelf te vergeten

In de oudheid, denk aan de 6de eeuw voor Christus, hadden ze nog geen professioneel leger. Als ze besloten oorlog te voeren, dan pakten de boeren hun wapens en schilden van de muur en gingen ze achter elkaar aan marcherend naar een veld toe. Daar stonden ze een beetje te schreeuwen tegen de tegenstander, daarna gingen ze een partijtje knokken en dan was het over. Niet eens last man standing. Als een partij de overhand had, was de oorlog voorbij en werd de strijdbijl begraven.

De soldaten wandelden weer naar huis, hingen hun zwaard en schild op aan de muur en gingen weer hun land bewerken.

Aangezien niemand de taak had om de stad te beschermen, hadden ze in Athene bijvoorbeeld een muur eromheen gezet. Wel zo handig, jezelf veilig wanen, door een muur neer te zetten.

In Sparta deden ze het anders. Daar hadden ze, om te beginnen, slaven die al het werk op het land deden. Dus de Spartanen zelf hadden de hele dag door alle tijd. Niet om te zuipen, te neuken of kunst te maken.

Ze gebruikten deze tijd om zichzelf te trainen. Hun spieren te laten groeien. Zwaardoefeningen. Gevechtsmanoeuvres in formatie. Daardoor waren ze op het slagveld sterker dan elk ander leger. Of ze gingen slechts met 300 man heldhaftig ten onder tegen het Perzische leger. Zoals in die film 300.

Het ging er sober en gedisciplineerd aan toe in deze samenleving. Ze maakten bijvoorbeeld geen onderscheid tussen mannen en vrouwen. Je volgde een vast pad naar volwassen worden toe. Iedereen moest in dienst als krijger. En je kreeg niet zomaar na je dertigste, als de diensttijd erop zat, burgerrechten. Die moest je bewijzen.

Het gekke is dat er in zo’n samenleving totaal geen ruimte was om een individu te zijn. Geld verdienen mocht niet bijvoorbeeld. Het ware kapitaal zat namelijk in de vruchtbare grond. Dus waarom zou je als side-hustle een eigen handeltje beginnen in andere goederen? Het was verboden om je huis te versieren. Want waarom zou je je willen onderscheiden van een ander? Omdat je je beter voelt? Net zoals je niet mocht tuinieren op het land. Dat was voor slaven. Je stond in dienst van het collectief. Alle bedachte wetten en regels waren er om mensen in het gareel te houden.

Ik denk niet dat wij anno 2021 kunnen voorstellen hoe dat werkt, samen leven in een collectief. Dat je gewoon doet wat je gevraagd wordt. Dat je samen sterker bent dan alleen. We leggen in onze westerse cultuur zo de nadruk op zelfontplooiing, individuele vrijheid, rekening houden met elkaar. Dat gezamenlijke verhaal, die gezamenlijke identiteit is volledig weggevallen.

Dat begint er al mee dat je een eigen slaapkamer krijgt in de woning waarin je opgroeit. Toch wel het ultieme symbool dat je een individu bent en recht hebt op privacy. Op een eigen plekje om te spelen, te slapen, te leven. Ik ben geen geschiedkundige, maar volgens mij is de eigen slaapkamer echt een hedendaags fenomeen.

Het interessante aan Sparta vind ik, is dat ze geen verdedigingsmuren om hun stad hadden gebouwd. Want als ze werden aangevallen, kon iedere inwoner van Sparta zich beschermen door diens uitstekende krijgerskunsten. Man en vrouw.

Sparta fascineert al duizenden jaren vele mensen. Onder andere die Duitse dictator met kleine snor zag een voorbeeld in Sparta. Het belang van het land is belangrijker dan wat je zelf wil. Ook trapte hij in het broodjeaapverhaal dat Sparta kinderen vermoordde die zwak oogden. Dit was een van zijn argumenten om de ‘zwakkeren’ in de samenleving stelselmatig te doden…

Helemaal niet waar. Check deze video.

Het idee hoe Sparta zich zelfredzaam heeft opgesteld, vind ik aantrekkelijk. Door zich volledig te focussen op dingen waar ze invloed op hebben: discipline, vechterskunsten, regels. Niets werd aan het toeval overgelaten. Maar dit kwam met een keerzijde. Er was totaal geen ruimte voor filosofie, kunst en architectuur. Thema’s waarin je mensen de vrijheid moet geven om buiten de gebaande paden te denken en dingen te laten creëren.

Misschien is dat de loner boy in mij die warm van wordt van het Spartaanse idee van leven, dat je niemand nodig hebt. Maar wie houd ik voor de gek? Je hebt uiteindelijk toch echt anderen nodig om geïnspireerd te raken. Om je kunsten mee te delen.

Athene was in die tijd een handelsstaat. Die handelde met alles en iedereen. Dat betekent dat je sympathie hebt voor volkeren die anders zijn dan jij. Athene was bovendien een democratie. De filosofie floreerde er. Alleen wel jammer dat vrouwen weinig ruimte en rechten kregen tot zelfontplooiing. Dat was alleen voor de mannen weggelegd.

Weet je wat de tragiek is?

Ondanks dat Sparta Athene vaak versloeg op het slagveld, is er nu niets meer van over. Je kan het niet bezoeken. Geen overgebleven schrift, gebouw of stad is meer te vinden. Sparta is volledig van de aardbodem verdwenen.

Athene daarentegen… Niet alleen de restanten van de oude stad staan nog overeind, maar hun gedachtegoed zoals de democratie zit ingesleten in hoe we onze samenleving hebben georganiseerd. Net zoals we nog steeds teksten lezen van filosofen als Socrates, Epicurus en mijn favoriete filosofische stroming: de stoïcijnen. Zelfs hun kijk op de structuur van een geschreven verhaal of toneelstuk gebruiken we nog steeds.

Ze hebben iets groters gemaakt dan zijzelf en het is nog steeds overal zichtbaar. Dat kan alleen bestaan als je anders mag zijn, denken of doen. Dat je de ruimte krijgt voor zelfontplooiing. Om erachter te komen wie je echt bent en wat je kan betekenen voor anderen.

En daar komt ook bij kijken dat je de controle moet loslaten wie je verdedigt als je aangevallen wordt. Vertrouwen op de experts, op de rechtsstaat, op andermans kunsten. Op andermans adviezen…