De anti-carpe diem spreuk

Voor een hoop mensen gaat te veel dagelijkse energie verloren aan frustraties en ergernissen waar je geen invloed op hebt.

Het is best vermakelijk als je zelf niet in die energie zit.

Bijvoorbeeld het moment dat op het matrixbord op het treinstation verschijnt ‘vertraging 20 minuten’. De reactie van tientallen reisgenoten is een absurd toneelstuk.

Je ziet gezichten veranderen. Je hoort gezucht, gevloek, opwindend gepraat. Al die mensen zijn collectief aan het lijden, omdat iets niet volgens verwachting verloopt.

Ik niet.

Ik denk dan altijd: memento mori.

De vertraging is tijdelijk ongemak. Die trein komt er niet eerder, omdat jij last hebt van de vertraging. Geef je eraan over.

Gewoon, memento mori.

Memento mori is een Latijnse spreuk en betekent: gedenk dat gij zult sterven.

Een term die in de middeleeuwen door christenen veelvuldig werd gebruikt.

• Herinner jezelf eraan dat je doodgaat.
• Leef daarom volgens de christelijke principes.

Je zag dit terug in de vele kunstwerken uit die tijd met daarin doodskoppen, brandende kaarsen en klokken als symbool voor memento mori.

Maar de Romeinen gebruikten deze term ook al.

De Romeinen eerden graag hun helden van het slagveld met roem, triomfbogen, gejuich, lauwerkransen, trosjes druiven en orgieën.

Maar ze waren zich ook zeer bewust van hoogmoed. Een Romeinse held mocht niet denken dat hij écht bijzonder was.

Daarom was er een ritueel. Alleen weggelegd voor de echte helden.

Deze Romein kreeg een slaaf toegewezen. En die slaaf had maar één taak: de hele dag door achter hem aanlopen en ‘memento mori’ tegen hem zeggen.

Zodat hij niet vergat dat hij mens was en op een dag gewoon zou sterven.

Eén van de bekendste Romeinse keizers (en filosoof) was Marcus Aurelius.

Zijn boekje ‘Persoonlijke notities’ is een van mijn favoriete stoïcijnse werken. De titel van het boekje werd eerder ook vertaald als ‘Overpeinzingen’ en in het Engels als ‘Meditations’.

De stoïcijnse filosofie (ook wel stoa genoemd) gaat ervan uit dat je je alleen moet richten op dat waar je invloed op hebt. Jezelf. De rest ligt buiten je macht, dus waarom zou je je er druk om maken?

De stoïcijnen omarmen de spreuk memento mori.

De stoa ziet de dood als onderdeel van de cyclus van de natuur. Daar moet je niet voor vrezen. Je zult tot stof wederkeren. Zoals je ooit ook stof was. En je hebt er geen invloed op wanneer en hoe het gebeurt.

Zo zag ook keizer Marcus Aurelius het.

Dit is een van de mooist geschreven passages uit zijn boekje:

‘Ook als je 3.000 jaar zou leven of zelfs 30.000, moet je toch wel bedenken dat iedereen alleen dat stukje van zijn leven verliest, dat hij op dat moment leeft, en dat niemand een ander leven heeft dan het stukje dat hij verliest.

Het langste leven komt dus op hetzelfde neer als het kortste. Het heden duurt namelijk voor iedereen even lang en dus is wat teloorgaat, gelijk.

Zo blijkt wat verloren wordt, maar een ogenblik te zijn. Het verleden en de toekomst kun je immers niet verliezen. Want hoe zou iemand je kunnen afnemen wat je niet bezit?

Wees je dus altijd bewust van deze twee dingen.

Ten eerste, dat sinds het begin der tijden alles gelijkvormig is en zich steeds weer herhaalt.Het maakt dus niets uit of iemand hetzelfde schouwspel 100 jaar aanziet, 200 jaar of oneindig lang.

Ten tweede, dat de alleroudste en het kind dat heel jong moet sterven, hetzelfde verliezen bij hun dood. Ze worden namelijk alleen beroofd van het heden. Dat is het enige dat ze hebben. En wat iemand niet heeft, kan hij niet verliezen.’

Poah.

Die boodschap. Dat we alleen het heden kunnen verliezen.

Daarom: memento mori.

Als dit misschien nog te abstract klinkt, denk dan na over hoeveel weken je tot je beschikking hebt dit leven.

Journalist Oliver Burkeman heeft er zelfs een boek over geschreven. Het heet ‘Four thousand weeks’.

Hij zegt dat we moeten ophouden met onze tijd zo efficiënt mogelijk inrichten. We willen te veel en doen daardoor te weinig en voelen ons er schuldig over.

Het levert je niets op. Je bereikt het walhalla van efficiëntie nooit. Het berooft je van wat er echt toe doet in het leven.

• Je kunt niet alles doen in het leven.
• Maak keuzes.
• Stel grenzen.
• Kap met je fomo-gevoelens.
• Beperk afleiding.
• Wees geduldig.
• Omarm onzekerheid.
• Geniet van wat je nu kan doen in plaats van je te richten op ‘later’.

En accepteer dat je maar 4.000 weken te leven hebt.

Eigenlijk een moderne memento mori, die 4.000 weken (oftewel 76 jaar).

Ik heb een ingelijste poster van een doodskop met daaronder ‘memento mori’ aan de muur hangen.

In de gang.

Ik heb het zo opgehangen dat de postbode het via het raam van de voordeur kan zien, als hij weer eens vol frustratie een pakket door de brievenbus drukt.

En het helpt mij als ik het huis verlaat of juist weer thuis kom. Dan knik ik er even naar.

Om vervolgens te denken:

‘Over een jaar ben je deze dag vergeten.
Over 100 jaar ben jij vergeten.
Waar maak je je zo druk om?’

Toen ik nog op kantoor werkte, zei ik regelmatig tegen collega’s: ‘op je begrafenis leest dus niemand je cv voor hè’ als een project weer eens voor geen meter liep.

Net zoals ik regelmatig riep bij een nieuwe tegenslag: ‘zoals Camus zei, we moeten Sisyphus als een gelukkig mens beschouwen jongens!’

(Dat is die Griekse mythe over de koning die als straf elke dag een steen de berg op moest duwen en die steen viel telkens weer naar beneden.)

Het ontspant, dit soort donkere opmerkingen maken.

Het geeft rust, dit soort donkere gedachten hebben.

En elke keer als ik ergens de spreuk ‘carpe diem’ zie staan (pluk de dag), verbeter ik het in mijn hoofd met ‘memento mori’.

Ik ga hier verder op in in mijn boek Ik hoop dat je gedachten lief voor je zijn. Dertig teksten voor als je gedachten niet zo aardig meer voor je zijn.

Update: Dit hoofdstuk uit mijn boek is een aantal keer viral gegaan via o.a. tiktok en instagram en snapchat. O.a. gedeeld door cestmocro. Het komt uit mijn boek 'Ik hoop dat je gedachten lief voor je zijn'. Dertig teksten voor als je gedachten niet zo aardig meer voor je zijn. Je bestelt het boek via mijn shop.